İnsanlık tarihi ile ilgili bildiklerinizi unutun. Yok önce taş devri vardı sonra tunç falan filan… Şanlıurfa’da yapılan son arkeolojik kazılar diyor ki oldukça uzun zamandır bu dünyanın insanıyız. Şu meşhur göktaşı dünyaya düşmeden önce yaşamış bile olabiliriz. Hatta onu taşlara resmederken bize çarpıp gitti ve sonra her şey yeniden başladı, kimbilir? Temmuz 2018’de UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınan Göbeklitepe, bize her şeyi yeni baştan yazdıracak gibi görünüyor.
Göbeklitepe M.Ö. 9.600 yani günümüzden yaklaşık 11.600 yıl öncesine ait, Çanak Çömleğin bile olmadığı Neolitik Dönem’e ait bir inanç merkezi. İngiltere’deki ünlü Stonehenge’den 6.600 yıl, Mısır Piramitleri’nden 7.100 yıl, Malta Adası’nda bulunan tapınaklardan ise 6.100 yıl daha eski. Hiçbir araç gereç yokken devasa taşlarla inşa edilmiş, bu taşlar üzerinde yer alan şekillerle de hayranlık uyandıran bir kültür mirası. Yoksa henüz gidip görmediniz mi?
Bilim İnsanlarını Şaşırtan Şey Ne?
Göbeklitepe’de yapılan kazılarda, yerleşik yaşama geçişle ilgili mevcut bilgileri altüst eden bir tarih ortaya çıktı. İnsanlık tarihi, insanoğlunun avcı ve toplayıcı toplumdan yerleşik topluma geçmesi ile başlar. Şanlıurfa’da özellikle Harran Ovası’nı 30-40 kilometrelik mesafelerle bir hilal şeklinde çevreleyen tepelerde bulunan 80 dönümlük alana sahip olan ören yerleri; Göbeklitepe, Karahan Tepe, Sefer Tepe, Hamzan Tepe ve Balıklıgöl çevresi Neolitik Dönem’in en önemli bölgeleridir. Buluntular bu bölgede yaşayan insanların ibadetlerini Göbeklitepe’ye gidip yaptıklarını gösteriyor. Yani burası yaklaşık 12.000 yıl öncesine ait bir inanç merkezi.
Bir yandan insanlık tarihindeki birçok sırrı açığa çıkartırken çözülmesi gereken birçok gizemi de beraberinde getiriyor. Yapılan arkeolojik araştırmalar göstermiştir ki; tapınakların ortasında yer alan “T” biçimli anıtsal dikilitaşların bazıları kollar, eller ve giysi tasviirleriyle insan şeklinde biçimlendirilmiş. Kesin olmamakla beraber tapınağın bizzat onu kullananlar tarafından gömüldüğü tahmin ediliyor.
İnsanlık Tarihi Nasıl Başladı?
Dünyada kabul gören arkeolojik görüşe göre, insanoğlunun avcı ve toplayıcı yaşam biçiminden yerleşik hayata geçmesindeki en önemli neden, açlık korkusu ve korunma içgüdüsü. Ancak Göbeklitepe bu görüşü yıkıyor. Ortaya çıkan tablo, yerleşik yaşama geçişte dinsel inanışların etkisinin olduğunu ispatlıyor.
Günümüze bu denli mükemmel olarak korunmuş şekilde kalmasını sağlayan şey, yapıldıktan yaklaşık 1.000 yıl sonra onlarca ton toprak ve çakmaktaşı ile tamamıyla gömülmesi. Peki kim ve neden gömdü? Bu sorunun yanıtını henüz bilen yok. Tapınaklarda yer alan, insanları tasvir eden “T” biçimindeki sütunların ağırlıkları 10 ile 15 ton arasında değişiyor. İlkel el aletlerinden başka bir aletin olmadığı bu dönemde sütunların nasıl taşındığı ve dikildiği arkeologlar tarafından henüz çözülemedi. İnsanlığın avcı toplayıcı döneminde yerleşim ve tarım kavramlarından çok uzak olduğu 11.600 yıl öncesinde bu yapıların nasıl tasarlandığı sorusu da henüz cevaplanmadı. Belki tüm bu sorular cevap bulduğunda insanlık tarihi yeniden yazılabilecek.
Tapınaklar Gökyüzünü Gözlemek İçin Mİ Yapıldı?
Bu konuyla ilgili bir sürü soru var. Dev anıtların bulunduğu antik yapı, Büyük Köpek Takımyıldızı’nın en parlak yıldızı Sirius’a tapınmak için mi inşa edildi? Ki bu yıldız Güneş’ten sonraki en parlak yıldız olarak bilinir. Milano’nun Polytechnic Üniversitesi’nden arkeo-astronom Giulio Magli, tıpkı İngiltere’deki Stonehenge gibi, Göbeklitepe’nin gök cisimlerinin hareketlerini takip etmek ve onlara tapınmak için yapıldığını iddia ediyor. Ancak, Alman Arkeoloji Enstitüsü üyesi Jens Notroff, “Göbeklitepe’deki anıtların bir çatısı olup olmadığını hala tartışıyoruz. Eğer zamanında bir çatı varsa, bu yıldızların gözlemlenmesini zorlaştıracaktı” diyor. Başta Göbeklitepe olmak üzere, içinde Neolitik Dönem’e ait birçok yerleşim alanı bulunduran Şanlıurfa’nın insanlık tarihinin karanlıkta kalmış gizemlerini açığa çıkaracak keşiflere ev sahipliği yapacağını söylemeye gerek yok. Bu durumun Şanlıurfa’yı tüm dünyada popüler hale getireceği kesin.
Şanlıurfa
Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde İpekyolu güzergâhında yer alan en eski yerleşim yerlerinden biri. Üzerinde birçok bağımsız devlet ve beylik kurulmuş, birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış. Tarımın ilk olarak yapıldığı, ilk üniversitenin kurulduğu, üç semavi dinin yeşermesine ev sahipliği yapan ‘ateşin Hz. İbrahim’i yakmadığı’, farklı kültür unsurlarının bir arada yaşadığı ve misafirperver insanların harmanladığı özel bir şehir. Şanlıurfa tarihi, Balıklıgöl’de, Nevali Çori’de, Göbeklitepe’de ve bugüne kadar il genelinde yapılan arkeolojik kazıdan, elde edilen bulgulara göre, günümüzden 11.600 yıl öncesine kadar gidiyor. Balıklıgöl çevresinde yapılan kazı çalışmalarında, insan boyutunda olan dünyanın en eski heykeli bulunmuş. Yani muhteşem kebapları, var olan kültürel mirası ve tarihi yanında sönük kalacak gibi.
Şekiller, Dünya’nın En Eski Heykelleri Mi?
Göbeklitepe’deki steller (‘T’ şeklindeki dikilitaşlar) üzerinde bulunan kabartmalı yabani hayvan ve bitki figürleri dünyada heykeltıraşlık ve plastik sanatlarının ilk örneği olarak kabul ediliyor. Yani günümüz resim sanatının taşa kazınarak yapıldığı en eski resimler Göbeklitepe’de yapılan resimler.
Kazı Alanı Nasıl Bir Yer?
Göbeklitepe üzerinde yapılan jeomanyetik ve georadar taramalarda çapları 20 ile 30 metreye varan daire biçimli 20 adet tapınma amaçlı kullanılan alan tespit edilmiş, bunlardan ancak 6 yapı katı bugüne kadar ortaya çıkarılabilmiş. Ayrıca tapınakların yapılış biçiminde ortak bir özellik yakalanmış. Duvarlarının kalınlığı 1.4 metre olan 12 metre boyundaki ‘T’ biçiminde sütunlar ile çevrilmiş bu tapınakların merkezinde iki ‘T’ biçiminde sütun karşılıklı olarak yer alıyor. Arkeologların, boyları 3 ile 6 metre arasında değişen bu sütunların insan tasvirleri olduğunu düşünmelerinin sebebi, sütunlarda görülen kol ve el tasvirleri.
Göbeklitepe, tarımın insanları yerleşim birimleri kurmaya ve sanat ile dini geliştirmeye neden olduğu tezini çürütüyor. Tarım değil inanç bizi bir araya getirmiş olabilir. İnsanlık tarihinde bilinen her şeyden öte avcı toplayıcı toplumdan, yerleşik hayata geçen ve hayvanları ehlileştiren bir toplum olduğunu gösteriyor.
