Exlibris, İngilizcede bookplate adıyla bilinen, çoğu zaman ön kapağın içinde bulunan bir kitaba yapıştırılmış küçük baskılı etikettir. Sözcük anlamı olarak “x kişinin kitabı” anlamını taşır. Kitabın sahibini tanımlamak için yaygın olarak kullanılırlar. Bununla birlikte, bazı exlibrisler yazarlar tarafından imzalanmıştır; fakat daha çok, kitabın kendisini imzalamaktan ziyade kitaba yapıştırılmış olarak görülürler. Exlibris önemli bir iletişim aracıdır. başta bir ihtiyaç olarak yapılmalarına karşın, estetik kaygılar da taşırlar.
Modern exlibrisin ilk örneklerine 15. yüzyıl Almanyasında rastlanmıştır. Başlarda sadece kilisenin eline geçebilen el yazması kitapların, soylulara da dağıtılmaya başlaması ile, hırsızlıktan korunmak adına özel bir mülkiyet simgesine ihtiyaç duyulmaya başlamıştır. Bu işaretler kitap yazarına ait çizimler olup, zamanla yazarların övünç kaynağı haline gelmiştir.
Örneğin; 1955’teki Exlibris sergisinde, Mengü Ertel dolaylı yoldan exlibris yaptığını söylemiştir. Bu örnekte kitaba düştüğü not, “Bu kitap Mengü Ertel’den çalınmıştır” olmuştur. Exlibrisler konularına ve yazarlarına göre ilgilenenleri tarafından toplanmaktalardır. Amerikada bir exlibris tasarımının değeri 100 – 200 dolar arasında değişiklik gösterebilirken, ünlü sanatçıların elinin değdiği tasarımlar 500 dolara kadar çıkabilmektedir.
Başlarda sadece soyluların kullandığı simgeler olan exlibrisler, 19 ve hatta 20. yüzyılda sanatsal değer taşımaya başlamışlardır. Çok uzun bir geçmişe sahip olduğunu bildiğimiz sanat dalı, yapıldığı döneme ait kültürel, tarihsel özellikleri günümüze taşıması nedeniyle de ilgi çekmekte, sanatçılar ve koleksiyoncular arasında önemli bir degiş – tokuş objesi olarak kullanılmaktadır.
Türkiye’de Exlibris
Osmanlı döneminden kalma eserler ve basılı kitaplarda mühürleri bir mülkiyet işareti olarak görüyoruz. Mühürler exlibris tipine girmemekle birlikte, ait oldukları kişilerin orijinal kaligrafik yapılarıyla amblem veya logotaypları olarak bir bakıma exlibrisler ile aynı işlevi görmüşlerdir
Türkiye’de exlibrisin tanınması, Batı aracılığıyla olmuştur. Avrupa ülkelerinde yaygın olarak kullanılan Exlibris kitapları ülkemize ikinci el satışla girmiş, bu kitapların sahipleri öldüğünde akrabaları tarafından kütüphanelere bağışlanarak mağazalara satılmıştır. Exlibris, yurtdışındaki açık artırmalardan alınan bazı kitaplarda bulunur. Örneğin, Milli Kütüphane, Boğaziçi Üniversitesi ve Yapı Kredi Bankası Kütüphaneleri ve Basın Müzesi’ndeki eski kitapların çoğu exlibris örneği taşımaktadırlar.
Kadinvesaglik.org
